Granice w wychowaniu

Dla prawidłowego rozwoju dziecka niezbędne jest zrozumienie reguł rządzących światem. Dzieci muszą i chcą wiedzieć czego się od nich oczekuje, "testują" gdzie są granice, jak daleko mogą się posunąć w działaniach i jakie będą tego konsekwencje.

Rodzice aby osiągnąć zadowalające efekty wychowawcze stosują różne metody i czasem bardzo długo szukają skutecznego sposobu, właściwej "instrukcji obsługi" dziecka. Często niestety górę bierze bezradność. Największym problemem okazuje się wytyczenie granic, umiejętne komunikowanie się i konsekwencja w działaniu.

Metody wychowawcze są różne - jedni stosują ostre upomnienia i kary, inni łagodnie rozmawiają i przekonują. Jeszcze inni czerpią pomysły ze wszystkich modeli łącząc je w bardziej lub mniej efektywny sposób. Jedno jest pewne - gotowego "przepisu" na właściwe wychowanie jeszcze nie wynaleziono!!! Są jednak pewne przesłanki, które należałoby uwzględnić aby ułatwić ten proces i sobie i dziecku. Własna intuicja jest tu również niezbędna.

Dzieci potrzebują jasnych komunikatów na temat naszych zasad i oczekiwań, aby nauczyć się powszechnie akceptowanych zachowań. Duża tu rola rodzica, czy dziecko otrzyma niezbędne informacje. Jednak nasze słowa powinny odpowiadać naszym czynom. Komunikat musi być jasny, czytelny i konkretny.

Dzieci wystawiają dorosłych na próbę. Robią to na co mają ochotę i obserwują efekty. Najważniejszych odkryć dokonują w domu. Już od najmłodszych lat dziecko uczy się świata, zbiera informacje dotyczące jego funkcjonowania. Należy jednak pamiętać, że na obserwacje dzieci większy wpływ ma oczywiście to, czego doświadczają, niż to, co im się mówi.

To od rodziców dzieci uczą się podstawowych zasad funkcjonowania w świecie. W codziennych kontaktach z dorosłymi odkrywają swoje możliwości, siłę i kontrolę nad sytuacją. Uczą się jakie są granice tolerancji i jaka jest ich pozycja w relacjach z innymi. Rolą rodziców jest zapewnienie dziecku takich granic, które będą wspierać, a nie ograniczać naturalny proces rozwoju. Kiedy dziecko ma zbyt dużo władzy i kontroli zaburzona ostaje prawidłowa ocena sytuacji i swojej pozycji.

Granice dają dziecku poczucie bezpieczeństwa oraz zapewniają prawidłowy rozwój. Dzieci chcą, by ich rodzice rzeczywiście byli rodzicami. Potrzebują poczucia stabilności i oczekują zdecydowania oraz pewności w działaniach dorosłych.

Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że dzieci rosną, zmieniają się i w miarę rozwoju dojrzewają do coraz większej wolności, przywilejów o odpowiedzialności. Dlatego wyznaczone granice musimy dostosowywać i poszerzać w miarę, jak dzieci wykazują gotowość do przyjęcia na siebie większej wolności i odpowiedzialności. Wszystkie dzieci potrzebują pewnej dozy swobody, siły i kontroli nad własnym życiem, aby wykształcić i rozwijać swoje umiejętności i aby w przyszłości być dobrze dostosowanymi do życia w społeczeństwie oraz odpowiedzialnymi ludźmi.

Ale jak znaleźć złoty środek? Bywa bowiem tak, że rodzice nadmiernie kontrolują swoje dziecko co często jest przyczyną buntu. Z drugiej strony pojawia się niedostateczna kontrola gdzie systematyczne jest ignorowanie wszelkich granic, brak jest konsekwencji negatywnych zachowań. Niebezpieczna jest też zmienna kontrola, czyli nietrwałe granice. Brak konsekwencji w postawach wychowawczych, przesunięcie granic w zależności od sytuacji, humoru.

Nasuwa się więc wniosek, że tylko granice, które równoważą wolność i kontrolę stwarzają optymalne warunki do prawidłowego rozwoju.

Wytyczanie granic zmienia się w miarę rozwoju dzieci, a wyzwaniem dla rodziców jest ciągłe dostosowywanie i poszerzanie granic, tak aby utrzymać dzieci na ścieżce prawidłowego rozwoju. Rodzice muszą być zarazem twardzi jak i elastyczni aby osiągnąć tę dynamiczną równowagę.

Pamiętajmy zatem, że "mądre" granice są niezbędne w wychowaniu ponieważ pomagają dzieciom zrozumieć siebie i otaczający je świat oraz stwarzają odpowiednie warunki do nauki i odkrywania.

Powodzenia na tej niełatwej drodze jaką jest wychowanie dziecka!

Na podstawie książki Roberta J. MacKenzie: "Kiedy pozwolić? Kiedy zabronić?", Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007.